Çifte Vergilendirme; vergiye tabi bir gelirin, birden fazla ülkede vergi konusu olması, aynı gelirin hem elde edildiği ülkede hem de geliri elde edenin “Mukim” olduğu ülkede vergilendirilmesidir. Diğer bir ifade ile; iki veya daha fazla devletin, aynı mükellefe aynı dönemde ve aynı konuda vergi yüklemek istemesi durumudur.
Kendi sınırları içindeki yabancı kişilerin gelirlerinden vergi almak isteyen bir ülke ile diğer ülkelerde gelir elde eden, kendi ülkesinde yaşayan kişilerin gelirlerinden vergi almak isteyen diğer ülke arasındaki vergisel sorunun adı çifte vergilendirme sorunu olarak ortaya çıkmaktadır.
Her ülkenin kendine göre farklı mevzuata sahip olması nedeniyle günümüzde büyük çifte vergilendirme bir sorun teşkil etmektedir. Özellikle çifte vergilendirme sorunu, mükellefiyetin tam olarak belirlenemediği durumlarda ortaya çıkmakta ve birtakım etkiler yaratmaktadır.
Türkiye, ilk Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması’nı 03.11.1970 tarihinde Viyana’da Avusturya ile imzalamıştır. Çifte vergilemeyi önleme anlaşması yürürlükte olan ülkeler:
| Sıra | Ülkeler | Sıra | Ülkeler |
|---|---|---|---|
| 1 | Avusturya | 44 | Slovenya |
| 2 | Norveç | 45 | Yunanistan |
| 3 | Güney Kore | 46 | Suriye |
| 4 | Ürdün | 47 | Tayland |
| 5 | Tunus | 48 | Sudan |
| 6 | Romanya | 49 | Lüksemburg |
| 7 | Hollanda | 50 | Estonya |
| 8 | Pakistan | 51 | İran |
| 9 | İngiltere | 52 | Fas |
| 10 | Finlandiya | 53 | Lübnan |
| 11 | Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti | 54 | Güney Afrika Cumhuriyeti |
| 12 | Fransa | 55 | Portekiz |
| 13 | Almanya | 56 | Sırbistan-Karadağ |
| 14 | İsveç | 57 | Etiyopya |
| 15 | Belçika | 58 | Bahreyn |
| 16 | Danimarka | 59 | Katar |
| 17 | Kazakistan | 60 | Bosna-Hersek |
| 18 | Makedonya | 61 | Suudi Arabistan |
| 19 | Arnavutluk | 62 | Gürcistan |
| 20 | Cezayir | 63 | Umman |
| 21 | Moğolistan | 64 | Yemen |
| 22 | Hindistan | 65 | İrlanda |
| 23 | Malezya | 66 | Yeni Zelanda |
| 24 | Mısır | 67 | Kanada |
| 25 | Çin Halk Cumhuriyeti | 68 | İsviçre |
| 26 | Polonya | 69 | Brezilya |
| 27 | Türkmenistan | 70 | Avustralya |
| 28 | Azerbaycan | 71 | Malta |
| 29 | Bulgaristan | 72 | Meksika |
| 30 | Özbekistan | 73 | Kosova |
| 31 | Amerikan Birleşik Devletleri | 74 | Filipinler |
| 32 | Beyaz Rusya | 75 | Vietnam |
| 33 | Ukrayna | 76 | Gambiya |
| 34 | İsrail | 77 | Ruanda |
| 35 | Slovakya | ||
| 36 | Kuveyt | ||
| 37 | Rusya | ||
| 38 | Endonezya | ||
| 39 | Litvanya | ||
| 40 | Hırvatistan | ||
| 41 | Moldova | ||
| 42 | Singapur | ||
| 43 | Kırgızistan | ||
| 44 | Tacikistan |
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarının imzalanmasında göz önünde bulundurulan ilkeler
- İkamet ilkesi: Ev sahibi ülkede yerleşik bulunan kişinin tüm diğer ülkelerde elde ettiği gelirleri, elde edildiği kaynağa bakılmaksızın aynı biçimde vergilendirilmektedir. Diğer deyişle bir kişinin tüm dünyada elde ettiği gelirleri; ikametinin bulunduğu ülkede toplanarak vergilendirilmektedir.
- Kaynak İlkesi: Bu ilkeye göre; bireylerin ikamet ettikleri ülkeye değil, gelirin elde edildiği yere bakılır. Örneğin; Almanya’da yabancı vergi mükelleflerinin sadece Almanya kaynaklı gelirleri üzerinden Almanya’da vergilendirilmesi gibi.
- Uyrukluk İlkesi: Bu ilke gereği bir ülkeye vatandaşlık bağıyla bağlı olan kişi o ülkeye vergi ödemektedir. Bağımsız bir vergileme ilkesi olmayan “uyrukluk ilkesi” genellikle büyük ekonomik potansiyele sahip ülkelerin diğer ülkelerle yaptıkları anlaşmalarda söz konusu olabilmektedir. Türk Vergi Sisteminde GVK 3.maddede belirtildiği gibi hem uyrukluk ilkesi hem de ikametgâh ilkesine göre vergilendirme yetkisi tespit edilmiştir.
Çifte Vergilendirmeyi Önlemede Ulusal ve Uluslararası Yöntemler
Ulusal Yöntemler
Çeşitli vergi kanunlarında çifte vergilendirmenin önlenmesine veya giderilmesine yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, çifte vergilendirmeyi önleme bakımından aşağıdaki yöntemler kullanılmaktadır;
- İndirim yöntemi (Matrahtan İndirim): İndirim yönteminde, genellikle gelir ve servet vergilerinde ikameti esas alan bir ülkede vergi hesabı yapılırken, yabancı ülkelerde ödenen vergi, hesaplanan vergi matrahından düşürülmektedir. Buna göre, yurt içi ve yurt dışı kazançları toplanmakta; bulunan matrahtan, yabancı ülkede ödenen vergiler indirilerek kalan tutar vergilendirilmektedir
- Mahsup yöntemi (Vergiden İndirim): Bu yöntemde; vergilendirmede ikameti esas alan bir ülke, vergiyi yurt içinde ve yurt dışında elde edilen tüm gelirler üzerinden hesaplamakta ve yabancı ülkelerde ödenen benzeri vergilerin, hesaplanan toplam vergiden düşülmesini benimsemektedir. Yurt dışı gelirin Türkiye’de beyan edilen gelirler toplamına katkısı ne oranda ise, hesaplanan vergiden indirilecek tutar da o kadar olur. GVK 123.md ve KVK 33.md ile yabancı ülkelerde ödenen vergilerin Türkiye’de mahsubuna imkân tanınmıştır.
- İstisna yöntemi: Çifte vergilendirmeyi önlemek isteyen bir ülkenin, başka ülkelerde vergilendirilmiş olan konuları vergi dışı tutmasıdır. Bunun için başka ülkelerle anlaşma yapmasına gerek yoktur, Tek yönlü olarak kendi mevzuatında yaptığı düzenlemeler ile, kaynak ülkesinde vergilendirilen unsurları vergiden istisna ederek çifte vergilendirmeyi önleyebilmektedir.
Uluslararası Yöntemler Çifte vergilendirmenin önlenmesinde başvurulacak yollardan biri de vergilendirme yetkileri çatışmayacak şekilde, ülkeler arasında yetkilerin paylaşımını esas alan uluslararası anlaşmalar yapılmasıdır. Çifte vergilendirmeyi önlemeyi amaçlayan anlaşmalar, daha çok gelir ve servet vergileri itibariyle yapılmaktadır.
Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarında Düzenlenen Gelir Unsurları Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarında Düzenlenen Gelir Unsurlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür;
- Gayrimenkul varlıklardan elde edilen gelirler,
- Ticari kazançlar,
- Uluslararası taşımacılık kazançları,
- Temettü gelirleri,
- Faiz gelirleri,
- Gayri maddi hak bedelleri,
- Sermaye değer artış kazançları,
- Serbest meslek faaliyetlerinden elde edilen gelirler,
- Ücret gelirleri,
- Şirket yönetim kurulu üyelerinin gelirleri,
- Sanatçı ve sporcu gelirleri,
- Özel sektör çalışanlarının emekli maaşları,
- Kamu çalışanlarının ücret gelirleri ve emekli maaşları,
- Öğretmenler ve öğrencilerin elde ettikleri gelirler,
- Diğer gelirler,
Anlaşmalarda gelir unsurları ayrı ayrı ele alınmakta ve vergileme yetkisi duruma göre “mukim olunan ülkeye” veya “gelirin elde edildiği kaynak ülkeye” bırakılmakta, bazen de her iki ülke arasında paylaştırılmaktadır. Vergilemenin her iki devlette de yapıldığı durumda; aynı kazançlar üzerinden mükerrer vergilendirmeyi önlemek için, diğer devlette ödenen vergi; mukim olunan devlette Ç.V.Ö.A. hükümleri çerçevesinde mahsup veya istisna edilmektedir.
